Alweer 11 jaar geleden begon mijn studerende leven aan de EUR. Ik heb zowel Criminologie als Rechtsgeleerdheid gestudeerd en kijk met veel plezier terug op deze periode. Tijdens mijn studies heb ik als griffier gewerkt bij het kabinet rechter-commissaris in strafzaken in Rotterdam. Aldaar én tijdens mijn studie is mijn passie voor het strafrecht aangewakkerd. Inmiddels ben ik ruim 4,5 jaar advocaat in Rotterdam en heb ik drie maanden geleden mijn eigen kantoor opgericht, gespecialiseerd in het strafrecht. Welke onderwerpen houden mij als strafrechtadvocaat bezig en hoe speelt mijn criminologie achtergrond hierbij een rol? In dit blog zal ik nader ingaan op deze onderwerpen en proberen een beeld te geven van hoe de praktijk er na het afstuderen uitziet.

Hoe speelt de achtergrond van de studie Criminologie een rol in mijn werk en vorming als advocaat? Een van de mooie dingen van deze studie is dat het redelijk breed is. Er is veel aandacht voor de grondleggers van de criminologie en wetenschappelijke theorieën. In de praktijk heb ik zelf mijn eigen observaties en ervaringen. Door het volgen van de studie criminologie kan ik bepaalde eigenschappen en benaderingen van cliënten beter plaatsen in het grotere geheel. De aard en omvang van de zaken die ik behandel zijn zeer divers.

Ook het ‘type’ cliënten is zeer divers. Zo heb je de ‘gehaaide ‘cliënten die letterlijk lak hebben aan autoriteit en zich ook niet druk maken als ze paar dagen of soms weken of maanden in de gevangenis of huis van bewaring moeten verblijven. Uit principe zullen ze nooit bekennen en namen van anderen noemen, ook al krijgen ze daardoor uiteindelijk een hogere straf. Een cliënt zei ooit ‘liever dat half jaar extra dan dat ik ga bekennen, dat doe ik niet, nooit, punt’. Qua verhoor ben je dan wel snel klaar; zwijgen. Het is de vraag of dit altijd een handige strategie is.

Het zwijgrecht van de verdachte vormt een van de belangrijkste rechten van een verdachte en is een groot goed. Je hoeft immers niet mee te werken aan je eigen veroordeling (het nemo tenetur beginsel). Zodra men hoort dat ik strafrechtadvocaat ben wordt mij vaak gevraagd ‘gewoon altijd je mond houden toch?’ Dit is een idee dat mensen hebben vanuit vooral Amerikaanse (advocaten)series. Daarnaast wordt ook vaak gedacht dat je iets te verbergen hebt als je zwijgt bij de politie.

Voor beiden valt iets te zeggen. Altijd je mond houden is niet het beste, maar praten zeker ook niet. Was het maar zo simpel, dan hadden strafrechtadvocaten weinig meer te doen. Het ligt aan vele aspecten van een zaak wat het beste advies is om te doen. We merken in de meest recente jurisprudentie wel een zekere tendensverschuiving. De Hoge Raad heeft weliswaar bepaald dat het zwijgen van een verdachte (in principe) niet mag bijdragen aan de vraag of iemand al dan niet kan worden veroordeeld, maar het kan wel zeker in je nadeel werken. Dat laatste gebeurt steeds vaker. Zo geldt er in witwaszaken al een zekere ‘omgekeerde bewijslast’. Dit vloeit voort uit het ‘6 stappen arrest’. Als er bijvoorbeeld een bovenmatige hoeveelheid geld bij je thuis of in jouw bezit wordt aangetroffen, dan schreeuwt dit als het ware om een uitleg. Je (langere tijd) op het zwijgrecht beroepen kan in witwaszaken een heel slecht idee zijn. Maar ook weer niet altijd. Je hoeft natuurlijk niet mee te werken aan je eigen veroordeling en soms wil je ook iemand anders beschermen.

Zo zijn er in de meeste grotere zaken meerdere verdachten. Daarbij geldt meestal een bepaalde hiërarchie, zeker bij drugszaken zie je dat vaak. De ‘grote’ baas in bepaalde zaken is dan ook bij lange na niet altijd aangehouden, de ‘handlangers’ wel. Deze ‘baas’ trekt achter de schermen wel aan de touwtjes. Hij bepaalt wat er gebeurt, wie welke advocaat krijgt en of er wordt gepraat met de politie of niet. Praten kan voor jouw eigen rol in de zaak een goed idee zijn, maar dit kan betekenen dat je familie potentieel gevaar loopt. Of jijzelf, zodra je vrij bent. Mijn ervaring is dat dit aspect door politie en justitie niet altijd op waarde wordt geschat. Politie en justitie willen een zaak die rond is en er wordt getracht ‘de waarheid’ te achterhalen, maar een zaak kent diverse belangen en echte levens die op het spel staan; het gaat niet alleen om een zaak (bewijstechnisch) ‘rond te krijgen’.

Zwijgen kan in diverse gevallen juist wel het beste zijn om te doen. Zeker in het beginstadium, als je net bent aangehouden en de politie met je wil praten op het bureau. Op dat moment staat de politie 10-0 voor. Zij hebben alle informatie, getuigenverklaringen, camerabeelden, aangifte etc., maar de advocaat heeft nog helemaal geen dossier gezien en heeft geen idee waar de verdenking op is gebaseerd en of er überhaupt wel bewijs is. Als je dan gaat praten kan je onbewust jezelf daarmee aan een veroordeling helpen. Dat is natuurlijk ook niet de bedoeling. De politie vindt het doorgaans heel vervelend en frustrerend als een verdachte zwijgt, iets dat ze tijdens verhoren ook vaak laten merken. Laatst zei een rechercheur tijdens een verhoor in mijn aanwezigheid nota bene, dat dit wat hem betreft een slecht advies was. Echter, deze frustratie bij een zwijgende verdachte verdwijnt als sneeuw voor de zon als politie en/of familie van politiemensen bij zwijgen een (persoonlijk) belang hebben. Zo stond ik ooit eens de vrouw van een politieman bij. Zij kwamen samen bij mij op kantoor en een van de eerste dingen die de politieman zei was ‘ze hebben toch geen bewijs, laten we maar ons mond houden en laat het OM het maar bewijzen’. Dit is natuurlijk vaak het uitgangspunt van advocaten, maar ik vond het wel opvallend om van hem te horen. Ik heb hem ook geconfronteerd met mijn ervaringen met politie; dat zij het gebruik van het zwijgrecht juist vaak heel erg vervelend vinden en zelfs ook geen slimme strategie. Dit was wel een leuke discussie die tot interessante inzichten heeft geleid. De politieman in kwestie gaf mij aan dat deze frustratie als het ware wordt geleerd vanuit de opleiding, net als bepaalde politiemensen een soort aversie hebben tegen advocaten die verhoren bijwonen en in het algemeen. Politie kan soms heus wel begrijpen dat het niet handig is om antwoord te geven. Echter, soms snappen ze dat niet, omdat ze in een onderzoek lang niet alles weten wat er speelt. Als advocaat kan je dit natuurlijk wel weten. Je weet immers – doorgaans – een stuk meer wat er op de achtergrond speelt dan de politie. Zwijgen kan dan ook meerdere doelen hebben, niet enkel een vrijspraak of zo laag mogelijke straf. Let wel, deze observaties gelden lang niet voor alle politiemensen! Gelukkig gaat het ook vaak heel goed en kunnen we op een goede, constructieve manier samenwerken en wordt ingezien dat we gewoon andere belangen hebben en een andere rol vervullen binnen het systeem.

Afrondend, is het lastig om alle soorten en maten cliënten bij te staan, een grote diversiteit aan zaken te behandelen en tussen alle diverse zaken en cliënten te schakelen? Eigenlijk niet. Het is meer een uitdaging en iets dat je wel leuk moet vinden. Het vergt soms enige aanpassing in de benadering van cliënt, maar dat gaat op een gegeven moment vanzelf. Mijn achtergrond helpt mij bij mijn werk. Zo heb ik de meest licht ontvlambare cliënt ooit bijgestaan helemaal aan het begin van mijn carrière en ik ken hem inmiddels ruim 4,5 jaar. Ook ben ik nog steeds zijn advocaat in zijn strafzaken. Aan het begin was hij zeer wantrouwend naar politie en justitie, maar ook naar mij toe, hij wilde niet echt met me praten, vond het allemaal maar niets en wilde alleen maar zo snel mogelijk weg. Bij de politie loog hij aantoonbaar aan een stuk door, nam geen enkel advies van mij ter harte en begon om het minste of geringste te schelden, met koffiebekers te gooien tijdens het verhoor en ga zo maar door. Ik zag dat hij heel erg met zichzelf in de knoop zat en eigenlijk nooit iets deelde en ook nergens terecht kon. Vele momenten samen in de gevangenis (op bezoek), op de rechtbank, zoveel als mogelijk voor hem klaar te staan, te luisteren en door hem te helpen bij praktische problemen heeft hem kennelijk geleerd dat hij mij kan vertrouwen. Hij vertelt mij inmiddels (bijna) alles, zeer persoonlijke zaken en er is oprecht een band ontstaan. Dit maakt het werk naast het juridische aspect ook heel bevredigend. Strafrechtadvocaat; het mooiste vak wat er is!

Wat kun je met de studie Criminologie? Alumni geven een inkijkje in hun werkende leven. Vandaag was dit: Kim Kuster, strafrechtadvocaat en criminoloog.