Alle studenten uit de master criminologie hebben voor het vak ‘Stedelijkheid, cultuur en criminaliteit’ een blog geschreven geïnspireerd door een van de centrale thema’s van het vak: ‘global cities’ en de arbeidsmarkt, ongelijkheid en armoede, superdiversiteit, gentrificatie, geweld, en identiteit en de straat. De drie blogs die als beste zijn beoordeeld, worden op crimeur.nl gepubliceerd. Deze week Annemoon Wibier.

Op 15 december 2016 stemde de Rotterdamse gemeenteraad in met de Woonvisie 2030. Het doel van deze woonvisie is het aantrekkelijker maken van de woonstad Rotterdam. Er moet meer variatie in het woningaanbod komen en het aantal woningen uit hogere prijsklassen moet toenemen, zodat Rotterdammers niet de stad hoeven te verlaten wanneer ze op zoek zijn naar een groter huis. Om dit te realiseren, wil de gemeente Rotterdam 20.000 goedkope sociale huurwoningen vervangen door duurdere woningen. Het is een ingreep om te zorgen voor een gebalanceerde woningvoorraad en daarmee een gebalanceerde samenstelling van de bewoners in wijken. Beleid dat is gericht op het aantrekken van hogere inkomens om zo de buurt te revitaliseren, wordt ook wel gentrificatie genoemd en zou volgens Chaskin en Joseph zorgen voor een betere omgeving, minder criminaliteit en een betere toegang tot omliggende buurten. Maar daarmee wordt tegelijkertijd ingegrepen in de samenstelling van woongemeenschappen.
We zijn graag ‘onder ons’    Wat is er eigenlijk mis met een sociaal homogene wijk waar gelijkgestemden wonen? Natuurlijk wil niemand de nadelen van de Franse banlieues, de Zuid-Afrikaanse townships, de Braziliaanse favelas of de Amerikaanse ghetto’s waar werkeloosheid, sociale achterstand, armoede en criminaliteit de boventoon voeren. Maar de meeste mensen willen graag wonen in een wijk met mensen met een gezamenlijke achtergrond en interesses die zich kunnen relateren aan elkaars woon- en werksituatie. Voorbeelden hiervan zijn de naam en faam van de Jordaan of een arbeiderswijk zoals het Philipsdorp in Eindhoven. Wirth stelde al in 1938 dat heterogeniteit zorgt voor een complexere samenlevingsstructuur. Wanneer er meer diversiteit is in de samenleving ontstaan er verschillende maatschappelijke lagen, met ongelijkheid en onzekerheid over onze positie in de maatschappij als gevolg. Ook moeten de verschillende groepen zich aanpassen aan elkaar, omdat ze gebruik moeten maken van dezelfde faciliteiten en instituties. Bovendien stelt de sociale desorganisatietheorie van Shaw en McKay dat er meer criminaliteit ontstaat in buurten waarin de overheid maatregelen neemt die zorgen voor meer heterogeniteit. Deze maatregelen kunnen de ontwikkeling van sociale netwerken belemmeren en er bovendien voor zorgen dat de kans dat bewoners deelnemen aan sociale activiteiten afneemt. Hierdoor zal ook de sociale controle in de wijk verminderen. Toch wil de gemeente Rotterdam door ‘kunstmatige’ ingrepen heterogeniteit met betrekking tot inkomen en etniciteit in haar armere wijken bewerkstelligen.

Moderne kastelen

Maar hoe zit het met de heterogeniteit aan de bovenkant van het woningsegment? Wordt er in de rijkere buurten ook ingegrepen in de samenstelling van woongemeenschappen? Laten we eens kijken naar de gated communities, de bovenkant van de woningmarkt. Een belangrijk kenmerk van deze gated communities is de beslotenheid van de gemeenschap. De buurt is fysiek geïsoleerd door bijvoorbeeld muren of lege ruimtes en de veiligheid van de buurt wordt gewaarborgd door private bewakers en beveiligingssystemen. Inwoners van deze ommuurde woonwijken komen vaak uit dezelfde hogere sociale klasse en vormen daarmee een homogene gemeenschap. Ook zijn er gemeenschappen van gepensioneerden die een verbod op kinderen in de woonwijk hanteren. Dit lijkt in Nederland misschien ondenkbaar, maar toch zijn er ook in ons land wijken die in bepaalde mate worden afgeschermd, zoals de wijk de Haverleij in ’s Hertogenbosch. Kasteel Leliënhuyze is onderdeel van deze wijk. Compleet omringd met slotgracht en poort met slagboom. Deze gated communities produceren ruimtelijke segregatie, waarbij verschillende bevolkingsgroepen van elkaar gescheiden wonen en sociale ongelijkheid. Publiek contact vindt vooral plaats tussen relatief homogene groepen en interacties met mensen uit andere sociale groepen nemen af. Inwoners uit deze welgestelde gemeenschappen willen de gevaren van buiten uitsluiten, door inwoners uit andere sociale klassen buiten de muren te houden. Dit kan onveiligheidsgevoelens in de hand werken, omdat er een wij-zij denken ontstaat tussen de mensen binnen en buiten deze ‘gated communities’.     Meten met twee maten

In de literatuur over gentrificatie wordt gesteld dat de wijkbewoners uit armere homogene wijken ook niet zitten te wachten op instromers uit de hogere inkomensklassen. Ze zien problemen ontstaan vanwege het tekort aan sociale huurwoningen en ze worden weggejaagd uit hun buurt. De Woonvisie 2030 zorgde voor veel maatschappelijke discussies binnen Rotterdam en riep de vraag op van wie Rotterdam nou eigenlijk is. Gentrificatie zorgt voor een defensieve reactie in armere wijken – vaak met veel allochtone inwoners – eenzelfde reactie die ontstaat in de rijkere wijken wanneer daar veel armere inwoners naartoe trekken. Homogene of heterogene wijken, er zijn voor- en nadelen aan verbonden. En het roept vragen op. Want waarom wordt er in de gated communities door gemeenten niet gestreefd naar een goede sociale gemêleerdheid? Waarom grijpt de overheid niet in de samenstelling van deze woongemeenschappen in? Wordt er gemeten met twee maten en is een homogene woongemeenschap alleen acceptabel zolang deze zich boven een bepaald sociaal niveau bevindt?
De makkelijke weg?  Misschien is het logisch dat de overheid ingrijpt in probleemwijken die worden gekenmerkt door sociale problematiek en criminaliteit en niet in woonwijken waar deze problematiek niet veelvuldig voorkomt. In de gated communities wordt de veiligheid immers al gewaarborgd door de fysieke isolatie van de buurt en lijkt overheidsingrijpen wellicht overbodig. Het roept wel de vraag op in wat voor samenleving we willen leven. Is de roep om een verbeterde leefbaarheid in bepaalde wijken zo hoog dat we het noodzakelijk achten om mensen te verjagen uit hun buurt? En accepteren we dat de overheid dusdanig ingrijpt in de samenstelling van leefgemeenschappen, misschien wel uit ‘wanhoop’, omdat zij tekort heeft geschoten in het treffen van andere sociale maatregelen die onvoldoende effectief zijn gebleken in het bestrijden van de armoede en criminaliteit?

Foto:

Bron: Shutterstock
Door: Mark Winfrey