Jing Hiah

In de nacht van 30 oktober, 2015 brak brand uit in de nachtclub Colectiv in Boekarest. De brand had de dood van 64 jonge mensen en meer dan tweehonderd gewonden tot gevolg. Uit forensisch onderzoek dat volgde na de brand werd geconcludeerd dat de nachtclub niet voldeed aan regels aangaande brandveiligheid. Toch had de nachtclub verscheidene veiligheidsinspecties doorstaan en vergunningen ontvangen van toezichthoudende instanties. De Roemeense media sprak over wijdverspreide corruptie onder toezichthouders en bestuurders. ‘Corruption kills’ was de leus van duizenden demonstranten die in de dagen na het tragische ongeval de straat opgingen om te protesteren tegen de overheid. Van veel Roemeense vrienden vernam ik echter dat het nachtleven in Boekarest zich grotendeels afspeelt in bedaagde gebouwen zoals het nu uitgebrande Colectiv pand. Dat veel van deze clubs niet voldeden aan moderne maatstaven van brandveiligheid is publiek geheim. Clubs werden draaiende gehouden doordat toezichthouders een oogje dichtknepen. De misstanden die hebben geleid tot de brand in club Colectiv lijken in retrospectief een disaster waiting to happen. Waarom werd er dan niet eerder ingegrepen? Mogelijk ligt een deel van het antwoord in het genormaliseerde karakter dat corruptie heeft in de Roemeense samenleving.

Roemenië scoort ondanks haar vele inspanningen om corruptie te bevechten anno 2016 immer hoog in de corruptie indicatoren. Wat wordt er echter verstaan onder corruptie? Hoewel er geen consensus bestaat over de definitie van corruptie, definieert de UNODC (2013) corruptie als misbruik van publieke macht voor privaat gewin. Verschillende auteurs hebben echter kritische kanttekeningen geplaatst bij deze definitie van corruptie. Van de Bunt & Nelen (2012) maken hierover twee belangrijke opmerkingen. De definitie is ten eerste normatief en ten tweede te breed. Zo bevat corruptie als “misbruik van publieke macht voor privaat gewin” een moralistische ondertoon. Het suggereert dat corruptie gedrag behelst dat afwijkt van de norm, terwijl in Roemenië corruptie juist de norm is.  Daarnaast maakt deze definitie geen onderscheid tussen kleinschalige, administratieve corruptie enerzijds en elite corruptie anderzijds. Waar elite corruptie grote sommen geld, hooggeplaatste ambtenaren en de zakenwereld treft, gaat administratieve corruptie vaak over kleine sommen geld en/of een uitwisseling van gunsten tussen street level bureaucrats en gewone burgers. Administratieve corruptie wordt ook wel omschreven als overlevingscorruptie en wordt vaak geassocieerd met postsocialistische landen zoals Roemenië waar veel armoede heerst. In deze landen zijn steekpenningen een aanvullende bron van inkomsten voor onderbetaalde ambtenaren.

Het suggereert dat corruptie gedrag behelst dat afwijkt van de norm, terwijl in Roemenië corruptie juist de norm is

Ten tijde van het Colectiv incident verbleef ik in Boekarest voor mijn proefschriftonderzoek naar arbeidsrelaties in Chinese migrantenondernemingen in groothandelsmarkten. Het incident van club Colectiv is dan ook maar een van de vele voorbeelden van corruptie die ik tijdens mijn onderzoek en het verblijf in Roemenië tegenkwam. Net als voor de lokale bevolking is het voor Chinese migranten in Roemenië bijna vanzelfsprekend om een extra duit in het zakje van overheidsfunctionarissen te doen voor alledaagse activiteiten als post versturen, het ziekenhuis bezoeken of in hun contacten met toezichthoudende instanties. Corruptie in Roemenië wordt vaak omschreven als endemisch. Corruptie in Roemenië gaat niet over incidenten, maar is wijdverspreid en genormaliseerd in het dagelijks leven van haar inwoners – migranten inbegrepen.

Ten tijde van het Colectiv incident werden de Chinese migranten hard geraakt door anti-corruptie maatregelen. De Roemeense overheid begon in eind oktober 2015 met een uitgebreide actie in de groothandelsmarkten waarin de meerderheid van de Chinese migranten in Roemenië hun brood verdienen. Deze anti-corruptie maatregelen stuitten op veel weerstand onder de Chinese ondernemers en hun Roemeense collega’s in de groothandelsmarkten, maar het is de vraag waarom? Mijn onderzoek laat zien dat corruptie in de afgelopen drie decennia voor deze ondernemers economische mogelijkheden heeft gecreëerd  in een Roemeense samenleving in transitie die zich kenmerkt in veel economische- en rechtsonzekerheid. Nu de Roemeense overheid heeft besloten corruptie in deze sector aan te pakken, heeft dit niet alleen hoge boetes en de sluiting van ondernemingen als gevolg, maar bedreigt het ook direct een gevestigde wijze van levensonderhoud voor een grote groep mensen. Hiermee wil ik niet de boodschap afgeven dat corruptie niet bevochten moet worden, maar wel dat er moet worden stilgestaan bij de manier waarop toezicht uitgeoefend wordt in de aanpak van corruptie. Dat corruptie levens kan kosten, heeft het drama dat zich heeft voltrokken in club Colectiv getoond. Maar de nadelen van corruptie zijn niet in alle gevallen en voor alle betrokkenen altijd zo evident. Bovendien blijkt uit de Colectiv casus als de groothandelsmarktsector, dat burgers om hun bijdrage in corruptiezaken worden bestraft, de betrokken ambtenaren vaak niet of nauwelijks gestraft worden. De eigenaren van club Colectiv worden vervolgd voor doodslag; de zittende (lokale) overheid ten tijde van het drama is afgetreden; maar wat is er gebeurd met de toezichthouders die zich schuldig zouden hebben gemaakt aan het aannemen van steekpenningen om tekortkomingen in de brandveiligheid van club Colectiv te verdoezelen?

Mijn onderzoek laat zien dat corruptie in de afgelopen drie decennia voor deze ondernemers economische mogelijkheden heeft gecreëerd

In de dagen na de brand in club Colectiv werden op laste van de duizenden demonstranten op nationaal niveau brandveiligheid inspecties bij duizend nachtclubs uitgevoerd. Deze inspecties wezen de slechte staat van brandveiligheid in het Roemeense uitgaansleven uit. Er werden ruim drieduizend overtredingen aangetroffen en voor meer dan 2 miljoen euro aan boetes uitgeschreven. Verscheidene nachtclubs zijn door de inspecteurs direct gesloten. Een aantal nachtclubeigenaren heeft uit gewetensnood vrijwillig de zaak gesloten omdat zij niet het risico wilden lopen op weer een tragisch ongeval. Nu, een jaar later, lijken er naar aanleiding van het Colectiv incident serieuze stappen te zijn gezet om wetten en beleidsveranderingen door te voeren om corruptie onder toezichthoudende instanties aan te pakken, zodat fatale ongevallen in de toekomst voorkomen kunnen worden. Hoewel corruptie genormaliseerd is in de Roemeense samenleving, leert de tragiek van club Colectiv dat het ook aan dezelfde Roemeense samenleving is om als collectief haar grenzen aan te geven wat zij accepteren als toelaatbare uitwassen van corruptie.