Robby Roks

In juni is het Kamerlingh Onnes Gebouw van de Rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden traditiegetrouw het decor van het jaarlijkse congres van de Nederlandse Vereniging voor Criminologie. Gedurende deze tweedaagse happening informeert criminologisch Nederland elkaar over toekomstig, lopend en afgerond onderzoek. Ik weet nog goed hoe er tijdens mijn eerste NVC-bezoek in 2007 steeds een korte golf van opwinding door mijn lichaam ging wanneer ik, speurend op de congresbadges, de naam las van een grote naam uit de Nederlandse criminologie. Tegenwoordig is het congres vooral een gemoedelijke plek om als criminologische gemeenschap samen te komen en van gedachte te wisselen over ontwikkelingen in ons vakgebied. Maar ook een ontmoetingsplek waar je (voormalig) collega’s treft die werkzaam zijn aan andere universiteiten of onderzoeksinstituten.

Criminaliteit en criminologie in een gedigitaliseerde wereld

In zijn welkomstwoord introduceerde Wim Huisman, voorzitter van de NVC, het overkoepelende thema van het congres: criminaliteit en criminologie in een gedigitaliseerde wereld. Wat betekent de voortschrijdende digitalisering voor het werk van de criminoloog? In de congresbundel worden diverse prikkelende vragen opgeworpen als gevolg van deze ontwikkelingen. Wat betekent digitalisering voor de wijze waarop criminaliteit wordt gepleegd en de manier waarop we die criminaliteit moeten bestrijden? In hoeverre hebben we hier te maken met dezelfde daders? En: zijn de criminologische methoden en theorieën nog wel bruikbaar?

In de plenaire sessies en thematische panelsessie werden deze en vele andere vragen geadresseerd. Thomas Holt (School of Criminal Justice, Michigan State University) gaf donderdagochtend in zijn keynote een introductie van cybercriminaliteit en behandelde onder andere ontwikkelingen op het gebied van hacking, malware, fraude, seksuele online delicten en interpersoonlijk geweld in het virtuele domein. Later die dag verzorgde Jean-Louis van Gelder (Universiteit Twente) een presentatie met Bernd Wondergem (Ministerie van Justitie en Veiligheid) over technologische innovatie binnen de criminologie en justitie. Beide sprekers gaven prikkelende voorbeelden van smartphones als onderzoeksinstrument en het gebruik van virtual reality om data te verzamelen, maar ook om deze innovaties in het werkveld te gebruiken. Vrijdagmiddag werd het tweedaagse congres afgesloten door Rutger Leukfeldt (NSCR/ Haagse Hogeschool) en Floor Jansen (Team High Tech Crime) die vanuit hun respectieve achtergronden zicht gaven op ‘cybercriminele netwerken’.

Wat betekent de voortschrijdende digitalisering voor het werk van de criminoloog? In de congresbundel worden diverse prikkelende vragen opgeworpen als gevolg van deze ontwikkelingen. Wat betekent digitalisering voor de wijze waarop criminaliteit wordt gepleegd en de manier waarop we die criminaliteit moeten bestrijden? In hoeverre hebben we hier te maken met dezelfde daders? En: zijn de criminologische methoden en theorieën nog wel bruikbaar?

Parallelle sessies

Na en tussen de keynotes vonden er zes parallelle sessies plaats waarin de sprekers een breed beeld schetsten van de onderwerpen waar de Nederlandse criminologie zich mee bezighoudt. De sectie Criminologie was dit jaar, zoals elk jaar over het algemeen, goed vertegenwoordigt met bijdrages aan een paper, presentatie, panel of PechaKucha van Abdessamad Bouabid, Fiore Geelhoed, Mieke Kox, Gabry Vanderveen, Jeroen van den Broek, Lisa van Reemst, Willem-Jan Verhoeven, Léa Massé, Richard Staring, Frank Weerman, René van Swaaningen, Wytske van der Wagen, Gwen van Eijk en ondergetekende. Bovendien nam er aantal masterstudenten deel aan de PechaKucha Cyber-studentensessie.

Sifra Matthijse winnaar NVC scriptieprijs 2018

Traditioneel wordt er tijdens het congres ook de jaarlijkse scriptieprijs uitgereikt. De onderwerpen van de scripties vormde dit jaar een mooie afspiegeling van het overkoepelende thema van het congres: drie van de zes scripties ging over cybercriminaliteit, waarbij de concrete focus van de onderzoeken steeds een wezenlijk ander aspect van dat thema wist te belichten. Sifra Matthijse van de Erasmus Universiteit Rotterdam was dit jaar de gelukkige winnaar met haar scriptie “De hacker: computergenie of crimineel”. Namens CrimEUR willen wij Sifra feliciteren met het winnen van de scriptieprijs! Ook haar begeleider, de vorige week in Groningen gepromoveerde Wytske van der Wagen, feliciteren we van harte. Het proefschrift van Wytske “From cybercrime to cyborg crime: An exploration of high-tech cybercrime, offenders and victims through the lens of Actor-Network Theory” sluit overigens wonderwel aan bij het overkoepelende thema van het NVC congres en vormt een indrukwekkend voorbeeld van de bestudering van criminaliteit in een gedigitaliseerde wereld.

Rapport Georganiseerde criminaliteit en ICT

Een ander recent voorbeeld dat ook goed past bij het deze technologische en digitale ontwikkelingen is op donderdag 21 juni verschenen rapport Georganiseerde criminaliteit en ICT. Het doel van deze rapportage in het kader van de vijfde ronde van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit is het vergroten van het inzicht in hoe daders binnen de georganiseerde criminaliteit ICT gebruiken en welke invloed dat gebruik heeft op hun criminele bedrijfsprocessen. Edwin Kruisbergen, Rutger Leukfeldt, Edward Kleemans en ik hebben ons daarbij niet uitsluitend gericht op cybercrime, maar keken meer in het algemeen naar het gebruik van ICT en de consequenties daarvan voor een breder scala van soorten georganiseerde criminaliteit, zoals meer ‘traditionele’ georganiseerde criminaliteit zoals drugssmokkel.

Aan de ene kant laat onze studie zien dat er allerlei nieuwe geavanceerde mogelijkheden zijn als gevolg van technologische ontwikkelingen. ICT biedt daders nieuwe mogelijkheden op het terrein van criminele samenwerking, met betrekking tot logistieke aspecten van het criminele bedrijfsproces en wat betreft criminele geldstromen. Ook aanbieders en consumenten van drugs vinden op het dark web marktplaatsen die in beginsel vrij zijn van fysieke en sociale begrenzingen. Contacten in de offline wereld en hechte sociale verbanden lijken daardoor minder belangrijk, omdat het gemakkelijker is om mensen, expertise en hulpmiddelen te vinden. Verder zien we dat daders dankbaar gebruikmaken van mogelijkheden om afgeschermd met elkaar te communiceren. Vrij toegankelijke hardware en software voor afgeschermde communicatie bieden een belangrijk voordeel voor daders die onderling zaken willen afstemmen zonder dat de politie dit kan onderscheppen (in hun perceptie). Ten slotte vormen ook door ICT mogelijk gemaakte voorzieningen als cryptovaluta een belangrijke innovatie. Aan de andere kant is, in ieder geval in de zaken die wij hebben bestudeerd, traditionele georganiseerde criminaliteit nog steeds vrij ‘traditioneel’ en zijn er geen aanwijzingen die duiden op een fundamentele verandering van de manier waarop offline opererende criminele netwerken zich ontwikkelen.

Terugkijkend op het NVC congres 2018 lijkt de criminologische wereld er voor deel anders uit te zien en zich te hebben verplaatst naar het virtuele domein. Maar: dat betekent niet dat we de in loop der jaren opgebouwde theoretische raamwerken en het methodologische instrumentarium direct hoeven te deleten

Criminologie voor de toekomst
Terugkijkend op het NVC congres 2018 lijkt de criminologische wereld er voor deel anders uit te zien en zich te hebben verplaatst naar het virtuele domein. Maar: dat betekent niet dat we de in loop der jaren opgebouwde theoretische raamwerken en het methodologische instrumentarium direct hoeven te deleten. Wel dwingt het ons om te blijven nadenken over een criminologie van en voor de toekomst. Vol inspiratie met een aantal nieuwe (onderzoeks)ideeën keerde ik vrijdagmiddag huiswaarts.